اخبار و مطالب پزشکی و سلامت

به گزارش گیلان سلامت، سال‌هاست که نام دکتر اسدالله رجب مترادف با مربی دیابت شده است. این پزشک خوشنام کودکان از مدت ها پیش دغدغه اصلی در حرفه‌اش را آموزش و پیشگیری در زمینه این بیماری برای کودکان و نوجوانان و والدین  آن‌ها قرارداد. رییس انجمن دیابت کودکان ایران باور دارد که با آموزش صحیح به سادگی می‌توان این بیماری را در این گروه سنی تشخیص داد و کنترل کرد. در این روزها که  فصل شیوع بی رویه این بیماری خاموش در کودکان است با رییس انجمن دیابت کودکان در مورد تشخیص علائم این بیماری و همچنین کنترل آن توسط والدین گفتگو کردیم.

***آقای دکتر، این درست است که می‌گویند آغاز سال نو برای پزشکانی که در عرصه درمان و کنترل و کاهش علائم بیماری دیابت فعالیت می‌کنند با مراجعان بیشتری همراه می‌شود؟

بله، دقیقا درست است. بروز این بیماری در کودکان و نوجوانان به ویژه در کودکان بین 4 تا 8 سال در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و همچنین ماه شهریور تا آبان ماه بیشتر از دیگر مواقع سال است. در واقع تغییر فصل باعث می‌شود علائمی که پیشتر کمتر به آنها توجه می‌شده بروز بیشتری پیدا کند و متعاقب آن در این زمان مراجعه والدینی که از ایجاد این علامت‌ها نگران شده‌اند به بیمارستان‌ها و واحد اورژانس بیشتر می‌شود. 

***صحبت از مراجعه به اورژانس کردید. بسیاری از پزشکان بارها درباره علائم اصلی بیماری دیابت در کودکان هشدار داده‌اند. می خواهیم بدانیم این علائم چه مواردی هستند و چه اتفاقی می‌افتد که در اثر بی‌توجهی و سهل‌انگاری، والدین مجبور می‌شوند کودک را به اورژانس برسانند؟

ببینید پیش از هر چیز باید بگویم سخت‌ترین لحظه‌ها برای پزشکانی که در زمینه بیماری دیابت اطفال فعالیت می‌کنند زمانی است که پدر و مادر بچه‌ای او را در حالتی که به کما رفته به بیمارستان منتقل می‌کنند. آن‌ها نمی‌دانند چه اتفاقی برای فرزندشان افتاده است. بسیار سراسیمه هستند و آرام کردن‌شان دشوار است. این در حالی است که اگر همه والدین در زمینه این بیماری آگاهی‌هایی داشته باشند با اطمینان به شما عرض می‌کنم که دیگر شاهد این لحظات تلخ در اورژانس بیمارستان‌ها نخواهیم بود. از ابتدای سال تا به حال 4 کودک را با این وضعیت به من رسانده‌اند. این را هم می‌دانیم که این بیماری به صورت خاموش در خیلی از کودکان بروز پیدا می‌کند، اما علائمی هست که اگر پدر و مادر و اطرافیان به آن‌ها توجه داشته باشند پیش از آن که کودک به این وضعیت خطرناک دچار شود به سادگی می‌توان این بیماری را مهار کرد. 

***تشخیص این علائم در کودکان آسان است؟ یعنی این نشانه ها در ظاهر و رفتار کودک بروز واضحی دارند؟

بله همین طور است. اطرافیان کودک به سادگی می‌توانند این موارد را به پزشک گزارش دهند. اما متاسفانه مشکل بزرگی که ما داریم به ویژه در ایام عید نوروز، این است که والدین در چنین شرایطی طبق توصیه افرادی که صلاحیتی در درمان و تشخیص ندارند اقدام به خوراندن عرقیجات یا خوراکی‌هایی به کودکان می‌کنند که این وضع را برای مهار بیماری بسیار سخت می‌کند. به همین دلیل آموزش شناخت علائم دیابت در کودکان بسیار مهم است و همه والدین باید از آن با خبر باشند. 

***بروز این بیماری با چه علائمی در کودکان آغاز می شود؟

پر ادراری یکی از نشانه‌های اصلی این بیماری است. در این زمان کودکان معمولا آب بیشتری نسبت به قبل می‌نوشند. از طرفی شب ادراری یا کنترل نکردن ادرار و تعداد دفعات آن نسبت به گذشته در او بیشتر می‌شود. همه این عوامل در کنار کاهش ناگهانی وزن کودک باید زنگ خطر و هشدار را برای والدین به صدا در بیاورد. 

***درمان در منزل در چنین شرایطی تا چه اندازه می‌تواند خطرناک باشد؟

خیلی صریح عرض می‌کنم که در منزل نمی‌توانید با خوراندن جوشانده و داروهای پراکنده این علائم را از بین ببرید. سهل‌انگاری در وضعیتی که همه این علائم با هم بروز پیدا کرده و همین طور ادامه دارد بسیار خطرناک است. متاسفانه در این ماه‌ها والدین زیادی را می‌بینیم که سراسیمه و مضطرب و در حالی که کودک‌شان به حالت کما رفته به اورژانس مراجعه می‌کنند. این در حالی است که اگر همین چند عامل را در کودک رصد کنیم و آن را جدی بگیریم دیگر شاهد وخامت حال کودکی که به دیابت نوع یک مبتلا شده نخواهیم بود. 

***آقای دکتر شما سال‌هاست با والدین کودکانی که مبتلا به دیابت شده‌اند سر و کار داشته‌اید، چه اتفاقی می‌افتد که این والدین به جای مراجعه به پزشک شروع به تجویز خوراکی‌ها و عرقیجاتی می‌کنند که به گفته شما وضعیت عمومی کودک را با خطر جدی‌تری همراه می‌کند؟

ببینید همان‌طور که گفته شد فصل بروز علائم این بیماری در کودکان 4 تا 8 سال درست مقارن می‌شود با نخستین روزهای سال جدید، یعنی زمانی که همه خانواده‌ها در تعطیلات نوروزی به سر می‌برند. در این ایام مسافرت اتفاق می‌افتد. در کنار آن ارتباط با اقوام و اطرافیان و آشنا ها نیز بیشتر می‌شود. من این مواردی که عرض می‌کنم را به چشم خودم دیده‌ام و با گوش خودم شنیده‌ام، به طور مثال از  مادر کودکی که با حال وخیم او را به بیمارستان آورده‌اند پرسیده‌ام کودک در ماه گذشته چند بار شب ادراری داشته است و ایشان پاسخی با تعداد دفعات بالا داده است. وقتی دوباره سوال می‌کنم خب چرا به این عامل کنار پرنوشی یا کاهش وزن ناگهانی توجهی نشان نداده‌اید پاسخ واقعا ناراحت کننده‌ای به ما پزشکان می‌دهند. می‌گویند با خودمان فکر کرده‌ایم که بچه به دلیل مسافرت اصطلاحا آب به آب شده است. یا مکرر این را از والدین می‌شنوم که بزرگ‌تر های فامیل و خانواده گفته‌اند که بچه سردی‌اش کرده‌است و در این شرایط بحرانی تا دل تان بخواهد به کودک جوشانده نبات و عرقیجات و انواع جوشانده‌های دیگر را خورانده‌اند.

ما هرگز با طب سنتی مشکلی نداشته و نداریم اما در این زمینه هیچ مرجع علمی توصیه به خود درمانی ندارد. وقتی کودک چنین علائمی را آن هم به شکل پایدار از خود بروز می‌دهد فورا باید به پزشک مراجعه کنید. والدین توجه داشته باشند که بروز یک یا دو باره این علائم دلیل روشنی بر ابتلای کودک به دیابت نیست اما رصد کردن علائم ظاهری کودک، میزان و تعداد دفعات ادرار و همچنین کاهش وزن ناگهانی از اهمیت بسیار زیادی در تشخیص زود هنگام این بیماری برخوردار است. 

***آمارها نشانگر رشد کم سابقه این بیماری در کودکان و بروز بیماری دیابت نوع 2 در نوجوانان است. سوال اینجاست که چرا در گذشته این گروه سنی کمتر به این بیماری مبتلا می‌شدند به طوری که دیابت به نوعی به عنوان بیماری دوره سالمندی و بزرگ‌تر های خانواده شناخته می‌شد.

در دیابت نوع یک ژنتیک و وراثت مهم‌ترین عامل ابتلا هستند. البته برخی ویروس‌ها و عوامل محیطی هم ممکن است در این زمینه نقش ایفا کنند اما همچنان دیابت کودکان از نوع یک آن به عنوان یک بیماری وراثتی شناخته می‌شود. پس این هشدار دیگری به والدین است. اگر در نزدیکان و اطرافیان خود فرد مبتلا به دیابت دارند نسبت به بروز علائمی که گفته شد در کودک‌شان حساس‌تر باشند. در مورد این که در گذشته کمتر می‌دیدیم که کودک یا نوجوانی به بیماری دیابت دچار شده، حرف شما صحیح است. اگر چه در نوع یک آن وراثت نقش دارد اما در بیماری نوع 2 دیابت که بروز آن در نوجوانان تازه بالغ شده بیشتر است می‌بینیم که عوامل دیگر نیز سبب بروز بیماری شده‌اند. سبک زندگی نادرست،کم تحرکی، تغدیه نامناسب که شامل مصرف مداوم فست فودها، چربی‌های ناسالم، مواد غذایی فرآوری شده و همچنین مصرف شیرینی‌جات می‌شود، برخی عوامل روحی و روانی پایدار و در معرض قرار گرفتن برخی از سموم و ویروس ها از جمله دلایلی هستند که نوجوانان را نیز جزو مبتلایان به این بیماری شایع قرار داده‌اند. 

***آقای دکتر آیا بروز علائم در نوجوانانی که مبتلا به دیابت نوع 2 هستند هم مانند بیماران دیابت نوع یک است؟

به طور کلی علائم مثل هم هستند. اما یک تفاوتی اینجا وجود دارد. نوجوان‌ها درباره بروز این علائم می‌توانند گزارش دهند. یعنی می‌توانند درباره بیشتر شدن حجم ادرار، نوشیدن بیش از 3 تا 4 لیتر آب  و بیشتر از آن در طول روز و همچنین کاهش ناگهانی وزن شان با اطرافیان و والدین صحبت کنند، اما کودکان در این باره صحبتی نمی‌کنند و این والدین هستند که باید رصد کردنی دائمی در زمینه  این علائم داشته باشند. 

***آیا آمار دقیق در باره جمعیت کودکان و نوجوانانی که به این بیماری دچار هستند وجود دارد؟ 

متاسفانه نمی‌توانیم آمار دقیقی در این زمینه داشته باشیم و به طور تقریبی می‌توانیم این یقین را داشته باشیم که بروز این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر از گذشته شده است و با توجه به سبک زندگی نادرست که مهم‌ترین شاخصه‌های آن همان تغذیه نامناسب و کم تحرکی در نوجوانان است می‌توانیم این تخمین را داشته باشیم که در آینده در صورت اصلاح نشدن مدل تغذیه و میزان تحرک جمعیت این بیماران با رشد بیشتری همراه باشد. 

***آقای دکتر می‌دانیم که تلاش شما و همکاران‌تان در انجمن دیابت کودکان ایران در طول سال‌های گذشته تاکید بر پیشگیری از این بیماری و همچنین آموزش مراجعه به موقع به پزشک به والدین بوده است. اما می‌خواهیم بدانیم که علائم حالت وخیم و اورژانسی این بیماری شامل چه مواردی می‌شود؟

خانواده‌ها و والدین باید این را بدانند که دیابت نوع یک در کودکان با سادگی بیشتری قابل تشخیص است به شرطی که نگویند بچه آب به آب شده یا سردی‌اش کرده که شب اداری دارد و اقدام به خود درمانی نکنند. دیابت نوع دو در نوجوانان با سرعت آرام تری پیش می‌رود. اما در هر حال در هر دوی این شرایط در صورت مهار نشدن حال کودک یا نوجوان مبتلا به دیابت به گونه‌ای می‌شود که او را با شکم درد بسیار حاد، مشکل شدید در تنفس و در بسیاری از موارد در حالتی که کودک به کما رفته او را به بیمارستان می‌رسانند.

***بسیاری از پدر و مادر هایی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند نیز نگران بروز این بیماری در کودک‌شان هستند. به طور کلی سن شیوع این بیماری و بروز علائم آن در کودکان چه سنی است؟

شایع‌ترین سن بروز دیابت نوع یک در کودکان بین 6 تا 7 سالگی است. به طور کلی کودکان در سن 4 تا 8 سالگی این علائم را بیشتر بروز می‌دهند اما متاسفانه با اعلام این که سن شایع دیابت این اعداد است نمی‌توانیم اطمینان بدهیم که کودک دو ساله‌ای دیابت ندارد. توجه داشته باشید که چند بار تاکید کردم مهم‌ترین عامل دیابت نوع یک در کودکان عامل وراثت است. پس یک نوزاد به طور مادرزادی می‌تواند  زمینه این بیماری را در بدن خود داشته باشد. در این سن بیشتر بچه‌ها پوشک دارند. مادرانی که تازه صاحب فرزند شده‌اند باید به تعداد دفعاتی که کودک ادرار می‌کند توجه ویژه داشته باشند. میزان ادرار کودک نسبی است اما تعداد دفعات غیر عادی آن و تعداد دفعاتی که ادرار کودک از پوشک پس داده می‌شود کاملا برای مادر قابل تشخیص است. خواهش ما این است که والدین درباره این علائم که معمولا به طور همزمان همراه با بی‌حوصلگی ادامه‌دار در کودک بروز پیدا می‌کند سهل‌انگاری نداشته باشند. در منزل اقدام به درمان ناشیانه کودک با نسخه‌های افراد غیر مطلع در این زمینه  نکنند و این علائم را به پزشک گزارش دهند. داروی این بیماری تجویز انسولین است. با وجود تحریم و شرایط نامناسبی اقتصادی خوشبختانه ما کمبودی در این زمینه نداریم. من به همه والدین اطمینان  می‌دهم که اگر درباره بروز این علائم در کودک هشیار باشند و به موقع به پزشک مراجعه کنند ضمن رعایت نکات و همچنین تزریق انسولین هیچ مشکل حادی برای کودک عزیزشان به وجود نخواهد آمد. 

منبع: فارس